Encanto; van copingstrategie naar superpower

Sinds de Kerstvakantie hebben we hem in mijn gezin al vijf keer gekeken en schalt de soundtrack regelmatig door het huis; de nieuwste Disneyfilm Encanto. Een swingende en kleurrijke film met liedjes die je makkelijk meezingt. Maar ook in de vakantie blijkt mijn traumabril een hardnekkig accessoire, waardoor ik vooral een film zie die ons laat zien hoe (transgenerationeel) trauma werkt.

Encanto vertelt het verhaal van de familie Madrigal, die in de bergen van Colombia woont. Alle kinderen die binnen de familie worden geboren ontvangen hun magische kracht wanneer ze vijf jaar worden, behalve de bebrilde Mirabel. In de film komt Mirabel erachter dat de magie waarmee de familie Madrigal gezegend is in gevaar is, en dat zij de enige is die de familie kan redden.

Onder het schijnbaar vrolijke sprookje, vertelt de film het verhaal van intergenerationeel trauma. In het begin van de film zien we de grootvader van Mirabel, die met zijn vrouw en drie kindjes op de vlucht is voor soldaten die hun dorp hebben aangevallen. Hij wordt gedood, en op de plek waar de tranen van zijn vrouw Alma vallen, groeit een magisch huis uit de grond waarin de kinderen en Alma veilig kunnen wonen. Wanneer iemand een levensontregelende ervaring heeft meegemaakt, zien we vaak dat deze persoon in het heden op stress en spanning reageert met dezelfde reactie als toen; neerslachtigheid, hyperalertheid, angst, schuldgevoelens of hulpeloosheid, gecombineerd met moeite met het reguleren van deze emoties.

In de kinderen van Alma zien we het effect van haar trauma doortrekken. ‘Abuela’ Alma is hyperalert en gefocust op het ophouden van de schijn naar het dorp toe. Haar kinderen en kleinkinderen lopen op eieren om haar heen en verbergen hun eigen gevoelens om Abuela niet van streek te maken.

In hun pogingen om te voldoen aan de verwachtingen en Abuela niet van haar stuk te brengen, ervaren de karakters grote druk. Dit is terug te horen in de liedjes: “Under the surface//I’m pretty sure I’m worthless, if I can’t be of service”, zingt de gespierde Luisa. En de charmante Isabela kweelt: “I make practiced poses//so much hides behind my smile”. En broer Bruno? Daar hebben we het niet over, nee nee, want die praat over nare dingen die we niet willen horen.

En terwijl iedereen druk is met het ophouden van de schijn, laat het huis zien hoe de schade niet te negeren valt. De scheuren in de muren en de verzakkende vloer vertellen de familie, dat het huis de score bij heeft gehouden.

In mijn werk als pleegzorgbegeleider vind ik het contact met de kinderen belangrijk. Maar met hen aan een tafel gaan zitten en vragen stellen als ‘hoe is het op school?’, past niet zo bij mij. Creatief communiceren met kinderen betekent niet, dat we altijd moeten kleien over gevoelens. Soms kun je mooi inspelen op een film of serie die trending is, en daar je hete hangijzers aan ophangen.

Met Sanne van elf gaat het op school niet zo lekker. Ze heeft veel ruzie en deze komt vooral veel voor als ze spanning heeft opgebouwd rondom bezoeken met haar biologische familie.

Op de grond in de woonkamer, bespreek ik aan de hand van plaatjes van de cast van de film haar copingstrategieën. Ze herkent zichzelf in Luisa; op het schoolplein staat ze haar mannetje en laat ze haar spierballen rollen als iemand haar boos maakt. In contact met haar ouders ziet ze heel goed het gevalletje Bruno; praten over de moeilijke onderwerpen wordt vermeden, en we doen net alsof alle narigheid nooit gebeurd is. Camilo is het jongetje dat in de film telkens van gedaante wisselt. Naar hem moeten we wat langer zoeken, tot ze hem ziet. Want net als bijna alle kinderen met trauma, is ook Sanne een shapeshifter, die zich kan aanpassen aan elke situatie. Ze noemt het voorbeeld, dat ze op de voetbalclub waar ze op zit, helemaal niet zo snel boos wordt als op school.

Al scrollend door de trailer van de film leg ik Sanne uit dat nare dingen meemaken rottig is, maar dat de dingen die je ervan leert wel je superpower kunnen worden. Welke kracht zou zij nog heel graag willen hebben? ‘Met dieren praten’, antwoordt ze. En wat zou jullie poes dan zeggen? Sanne kijkt naar de poes die zich lodderig uitrekt naast ons, en denkt even na. Dan verwoordt ze: ‘Waarom moet ik altijd van de bank af als jullie TV willen kijken?’

Goede vraag poes. Misschien omdat we dan wat dichterbij het scherm kunnen zitten, zodat we die traumabril een keertje af kunnen zetten en gewoon lekker mee kunnen zingen.

Deel dit artikel: